Tarih Notları
TÜRKİYE CUMHURİYETİ TARİHİ
• Türk inkılabı tamamıyla milliyet ve medeniyet prensipleri çerçevesinde şekillenmiştir.
• Lozan antlaşması ilk olarak 28 ekim 1922 de kararlaştırıldı.
• Siyasi alanda yapılan inkılaplar daha çok devlet düzeni ile ilgilidir
• Mudanya mütakaresi ile birlikte cephelerdeki savaş sona erdi
• Son osmanlı hükümeti sadrazam tevfik paşadır
• Teşkilatı esasiye 20 ekim 1921 de dir hakimiyet milletindir esası benimsenmiştir
• Cumhuriyet fikri ilk defa fransız inkılabıyla ortaya çıktı
• Saltanatı kaldırmanın temel amaçlarından biride lozana tek temsilci olarak
gitmektir
• Atatürk cumhuriyet yönetimine olan düşüncesini ilk olarak erzurum kongresinde
açıkladı
• Lozan milli bağımsızlık tam anlamıyla elde edilmiştir
• 1921 anayası ile birlikte devlet başkanlığı ve kabine sistemine geçilmemiştir 29
ekim 1923 cumhuriyetin ilanıyla birlikte geçildi
• İslamiyetin geniş alanlara yayılması ile birlikte bazı hükümdarların zaman zaman
halifelik ünvanı kullandıkları bilinmektedir osmanlıda bu ünvanı kullanma I. Murat
döneminden itibaren olmuştur.(panislamizm =islam birliği tek çatı altında )
• Son halife abdülmecit efendidir
• 3 mart 1924 ile osmanlı hanedanın yurt dışına çıkarılması ile ilgili kanun çıkarıldı.
• Tevhidi tedrisat ile şeriye ve evkaf vekaleti ve erkanı harbiye umumu vekaleti
kaldırıldı
• TBMM de ilk konuşmayı yapan TBMM nin en yaşlı üyesi şerif beydir.
• Yeni türk devletinin kurulduğunun hukuki göstergesi 1921 anayasasıdır.
• 1921 anayası ile birlikte yürütme ,yasama tbmm de toplandı .seçim 2 yılda bir
yapılır .seçilen üyeler 2 yıl görevde kalır. TBMM mecis hükümeti şeklindedir
kuvvetler birliği vardır .
• 1924 anayası 1921 anayasına göre yumuşaktır. kuvvet ayrımına yer vererek
parlemnter sisiteme geçişi kolaylaştırdı.
• Türkiye devleti bir cumhuriyettir.bütün kuvvet ve yetkilerin kaynağı millet
sayılmıştır. 1960 a kadar yürürlükte kaldı 2 defa dil değilşikliğine uğradı .
• meclisin temel amacı misakı milli dir
• Müdafai huku cemiyeti daha sonra halk fırkasına dönüştü
• Meclisteki guruplar:tesanüt gurubu(dayanışma gurubu),istiklal gurubu, müdafai
hukuk zümresi, halk zümresi, ıslahat gurubu
• Halk fırkasının temeli 1922 de atıldı
• 9 eylül 1923 de halk fırkası kuruldu. 10 kasım 1924 te cumhuriyet halk partisi oldu
• Siyasi partiler iç işleri bakanlığınca kurulur.
• Chp den ayrılan isimler :kazım karabekir ,ali fuat cebesoy ,refet bele ,rauf orbay,adnan adıvar
• Cumhuriyet siyasi tarihinde kurulmuş olan ilk muhalefet partisi terakker perver cumhuriyet fırkası dır
• Çok partili rejime geçiş tanıyan ilk anayasa 1924 anayasıdır .
• 17 kasım 1924 terakki perver cumhuriyet fırkası genel başkan kazım karabekir ve
rauf orbay dır .genel sekreteri ali fuat tır.
• Terakki partisinin politikası:liberalizm ve demeokrasi dir
• Şeyh sait isyanı 13 şubat 1925 tir .ingiliz himayesinde kürt devleti kurmaktır .şeyh
sait isyanı sonucunda istiklal mahkemesi ve takriri sükun kanunu çıkarıldı.(1925)
• Atatürk e suikast girişimi izmire yapacağı seyahat zamanında planlandı (1926)
• Atatürk dönemi ekonomi politikası devletçilik tir
• Fethi okyar serbest cumhuriyet fırkası kurmadan önce paris büyükelçisi idi.
• 12 ağustos 1930 da serbest cumhuriyet fırkası kuruldu.17 kasım 1930 da kapatıldı
.partinin politikası liberalizm ve kadın haklarıdır .
• Serbest cumhuriyet fırkası menemen olayı başlamadan önce fesh edilmiştir
.(olay :nakşibent tarikatından derviş mehmet )
• Menemen olayında şehit olan yedek subay öğretmen kubilaydır .
• Hukuk =hakikattir
• Batılılaşma 1839 la başlar mecelle (hanefi) tanzimat döneminde hazırlanmıştır
• Medeni kanunun kabulü (1926) isviçre den alındı medeni kanunla kadın ve
erkek arasında birlik sağlandı.
• Ceza kanunun kabulü (1926) italyadan alındı .bundan önce ceza
uygulanmasında brlik yoktu .birlik sağlandı .
• Ceza kanunun da :alman fedarel ceza usulü muhakemeleri kanunu tercüme
edildi.
• Hakimler kanunu kabulü ile mahkemeler bağımsız oldu .(1926 )
• Ticaret kanunun kabulünde alman ve italyan ticaret kanunu alındı .kara ticaret
kanunu (1926 ) deniz ticaret kanunu (1928 ) yılnda kabul edildi
• Boçlar kanunu (1928) yılında kabul edilmiştir
• İcra ve iflas kanunu isviçreden alındı .1929 da alındı ve 1932 de düzenlendi .
• 1925 te ankara hukuk fakültesi açıldı
• Kadınlara 1930 da belediye seçimlerine katılma hakkı .1933 de muhtarlık, 1934
de milletvekili seçilme haklarını elde etmişlerdir
• 1925 de barolar kurulmuş ,mahkemelr yeni düzenle kurulmuştur .
• 3 mart 1924 dönemi milli eğitim bakanı vasıf çınar bey dir
• 2 mart 1926 da maarif teşkilatı hakkında kanun kabul edildi .(eğitim )
• Elif ba raporu alfabe değişikliği ile igili rapordur (1928 )
• 1 kasım 1928 yeni türk harflerinin kabulü dür .
• Millet mektepleri 1 ocak 1929 da açıldı .istanbul darülfünun kapatıldı yerine
üniversiteler kuruldu .
• Üniversite reformu 31 mayıs 1933
• Atatürkün milli tarih alanındaki en önemli görüşü türk tarih tezidir bu tez de :
• Medeniyetin ilk çıkış yeri orta asyadır
• Brekisefal ve beyaz ırkın ilk çıkış yeri orta asyadır
• Türkler brekisefal ve beyaz ırktan olup ana yurtları orta asyadır
• İlk medeniyetin yaratıcısı türkler olmuştur
• anadolunun ilk yerli halkı hititler olmuştur
• 23 nisan 1930 türk ocakları kanunu
• 15 nisan 1931 türk tarih tetkit cemiyeti (T.D.K.)
• 1935 de dil ,tarih ve coğrafya fakültesi
• 1932 türk dil kurumu (konuşma ve yazı dili farklılığı kaldırıldı)
• Din adamları dışındakilere cübbe ve sarık giyilmesi yasaklandı 25 kasım 1925
şapka kanunu 1934 de kanun oldu
• 30 ağustos 1925 de türkiye şeyhler ve dervişler memleketi olamaz .tekke ve
zaviyelerin kapatılması bu ünvanlarında kullanılması yasaklandı
• Miladi takvim kabulü 1925
• Avrupa rakamları kabul edildi ve kullanılmaya başladı .1925
• Ölçülerde değişiklik 1931 (arşın endaze okka çeki =metre ve kilogram )
• Soyadı kanunu 1934 .soyadları türkçe olacak .(ağa ,hacı,molla ,hoca
,efendi,bey,beyefendi,hanım ,hanımefendi,paşa ,hazretleri ..vb yasaklandı)
• 23 nisan 1921 yılında milli bayram olarak kabul edildi .
• Batı ile olan ilişkiler nedeniyle hafta sonu tatili değiştirldi Pazar oldu .
• Milli bayramlar genel tatiller hakkında kanun 1935
• İlk olarak kalkınma ekonomide olmuştur .
• İzmir iktisat kongresi 17 şubat 1923 bu kongrede misaki iktisadi kabul edildi
• Teşviki sanayi kanunu 1927 sanayi alanında özel sektörü teşvik amacıyla çıkarıldı
• 1925 de aşar vergisi kaldırıldı
• 1926 da kabataj kanunu
• 1924 türkiye iş bankası (sanayi işletmelerinin sermaye ve kredi ihtiyacını
karşılamak )
• 1928 tarım kredi koperatifleri
• 1933 -1938 I.beş yıllık kalkınma planı
• 1931 çocuk esirgeme kurumu
• 1930 sağlık ve sosyal yardım bakanlığı
• Musul meselesi sırasında şeyh sait isyanı çıktı
• Yunanistanla yapılan etabli sorununda 30 ekim 1918 tarihinden önce yerleşmiş olanlar bu anlaşmanın dışında tutulacaktır (etabli olanlar :istanbulda ki rumlar ile batı trakya türkleri)
• Musul meselesi türk –sovyet ilişkilerini daha da geliştirdi .
• Locarno sistemi ile almanya itilaflarla anlaştı ve onlara yanaştı (1925)
• Fransa ile olan sorunlar :ısınır ,okullar,borçlar 1926 yabancı okullar
yönetmeliğince misyoner okulkları kapatıldı .
• Bokurt (türk gemisi)-lotus (fransız gemisi) midilli yakınlarında çarpışmasıdır
• 20 ekim 1921 ankara antlaşmasıyla TBMM yi tanıyan ilk itilaf devleti :fransa
• Adana –mersin demiryolu nu fransa türkiyeye satmıştır
• Küçük antant italyan yayılmacılığına karşı :fransa ,çekoslovakya ,romanya
,yugoslavya (1925)
• 1921 de afganistanla dostluk antlaşması imzalamıştır
• İranla sınır meseleri 1932 yılında imzalanan dostluk antlaşmasıyla son bulmuştur
• 1932 -1938 dönemi türk dış politikası :dünya barışını korumak dünya meseleri ile
ilgilenmek
• 1929 da dünya ekonomik krizi olmuştur .
• Versay sonrası I.dünya savaşı sonrasında :revisyonist .(satükoyu değiştirmek
isteyan ) almanya italya japonya antirevisyonist (statükocu )ingiltere fransa
sovyet rusya
• Milletler cemiyeti kurulmasında I.dünya savaşının galipleri önemli rol oynamıştır
• Türkiye ispanya ve yunanistanın teklif göndermesi ile 1932 yılında milletler
cemiyetine üye oldu .
• Türkiye 1929 yılnda briand ve kellog paktınada üye oldu
• Balkan antantının kurulmasını almanyada ki nazi partisinin iktidar gelmesi
nedeniyle oluşturuldu.balkan antantı 1934 yılında :türkiye yunanistan yugoslvya
romanya arasındadır
• İtalyanın 1935 yılında habeşiştana saldırması sonucunda türkiye iran ırak
afganistan arasında sadabat paktı imzalandı .bu pakt sonucunda ingiltere ile
ilişkiler dahada gelşti çünkü ırak ingilterenin sömürgesidir
• Lozanda boğazlar komisyonu oluşturuldu
• Möntrö boğazlar sözleşmesi isviçrede imzalandı .italya yoktur karadenizden
geçen gemiler için serbestlik tanındı .
• Türkiye ve sovyet rusya ilişkilerinde möntrö ayrılığı başlattı.
• Karabük demir çelik fabrikası ingilterenin yardımıyla kuruldu
• Alman nazi partisi 1933 yılında iktidara geldi adolf hitler
• 1932 -1938 yılının en önemli meselesi hatay sorunudur
• 20 ekim 1921 ankara antlaşması ile iskenderun özerk sancak oldu
• Hatay sorunu milletler cemiyetine götürüldü .ingiltereninde desteği ile cemiyet
türk rezini kabul etti .sancağa ayrı bir statü verdi
• Türk inkılabı türk rönesansıdır
• Atatürk ilkeleri 1937 yılında anayasa girdi türk inkılabının dayandığı temelller
atatürk ilkeleridir
• Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kabine sistemine geçildi
• Atatürk servetinin yarısını türk dil kurumu ve türk tarih kurumuna bağışladı
• İsmet inönü 1924-1937 yılları arasında başbakandır
• 1938 yılında başbakan celal bayardır ataürük dönemi son başbakandır
(devletçilik politikası)
• Atatürkün naaşı 1953 e kadar etnoğrafya müzesinde bekletildi
• İsmet inönü cumhurbaşkanı olunca başbakan refik saydam oldu
• Milli koruma kanunu ekonomide devletçilik politikasıdır .
• Celal bayar liberalizm politikası izledi o yüzden istifa etti refik saydam başbakan oldu
• İsmet inönüye 26 aralık I.CHP olağan üstü kurultayında partinin değişmez genel başkan ve milli şef ünvanı veridi
• CHP ye karşı muhalefet olarak 1946 ya kadar müstakil grup yapmıştır
• Mihver devletler :almanya italya japonya bulgaristan müttefik devletler:fransa
ingiltere rusya amerika
• Ribentrop paktı( 1939 hitler ve stalin) avrupayı kendi aralarında bölüştüler
• Amerikanın savaşa girmesinin temel nedeni japon uçaklarının pörl harbıldeniz
üssüne saldırılar düzelemesidir
• Amerika II.dünya savaşında fransanın kuzey kıyılarındanormandiya
cephesini açtılar
• Almanyada ki nazilerin cezalandırılması için müttefik devletler tarafından
nünberg adlı mahkemelr kuruldu
• Batılı devletlerin işgali altında kalan 23 mayıs 1949 da fedaral almanya
cumhuriyeti şeklini aldı .sovyet işgali altında kalan alman topraklarındada 7 ekim 1949 da alman demokratik cumhuriyeti oluşturuldu almanya ikiye bölündü (doğu :demokratik-batı:fedaral)
• Atom bombasını kullanan amerikan başkanı trunamdır 9 ağustos da nagazaki 6 ağustosta hiroşima
• İsraili ilk tanıyan devlet ABD dir
• dünya savaşında avrupanın yorgun düşmesi üzerine dünya siyasetini
yönlendiren ABD olmuştur
• Savaş yılarında türkiye gerçekleştiren köklü dönüşümleri halka mal etmek ve
halkı bilgilendirmek için kentlerde halk evleri ve köylerde köy ensitileri açmıştır
• Milli koruma kanunu (1940) savaş sonrası istifçilik vurgunculuk karaborsa
yoksulluğun önüne geçmek için kabul edildi
• Varlık vergisi (1942 ) işletmelerin haksız kazançalrının önüne geçmek 1944 de
kalktı
• Savaş yıllarında ingiltereyi rahatsız eden durum savaş dengesinin almanya
lehine değişmesiyle türkiyenin almanyaya yanaşması saldırmazlık paktı
imzalaması bunun yanında türk kromu üzerinde yapılan ticaret antlaşmasıdır
• Birleşmiş milletler san fransisko konferansında kurulması kararlaştırıldı.bu konferansa türkiye dışişleri bakanı hasan saka katıldı birleşmiş milletlerde uluslar
arası adalet divanıda kuruldu
• Chp nin ekonomi politikasını eleştiren :adanan menderes refik koroltan fuat
köprülü celal bayar 1945 de chp meclis grubuna dörtlü takrir diye anılan bir
önerge verdiler önerge parti meclisinde tepkiyle karşılandı .bu isimler partiden
ayrıldı
• Çok partili hayata geçişin II. Adımı olarak iş adamı nuri demirbağın kurduğu milli
kalkınma partisidir
• Celal bayar adnan menderes refik korolton fuat köprülü tarafından demokrat
parti 1946 da kuruldu .
• Devalüasyon paranın değerini düşürmedir
• 1946 daki seçimlerde chp li recep peker başbakandır .bu dönemde 7 eylül
kararları alındı bu kararlar ekonomiktir
• Türkiye IBRD (dünya bankası) IMF(uluslar arası para fonu ) 1947 de üye oldu
• 1946 daki olağanüstü kongerede (chp nin) ismet inönünün değişmez genel
başkan ve milli şef ünvanı kaldırıldı
• Chp ve dp arasında ki gerginlğin devam etmesi üzerine ismet inönü 12 temmuz
beyannamesini yayımladı bu beyyaname çok partili sürecin başladığının
teminatıdır
• Recep peker başbakanlıktan istifa edince (sert bir politikacı) yerine daha ılımlı
olan hasan saka başbakan olmuştur .bu dönemde trunam doktirini marsall planı
ve sovyet tehdidi vardı
• Soğuk savaş yıllarında iki önemli güç ABD ve SOVYET RUSYA dır ABD kapitalizm
iken SOVYET RUSYA ise kominizm in temsilcisi olmuştur (1945-1990)
• Trunam doktirini :sscb tehlikesine karşı (kominizm ) türkiyeye yardım verilmesi
karalaştırıldı
• Marsall planı : sscb ve kominizm tehlikesinden başka II .dünya savaşından
yıpranmış olarak çıkan avrupalı devletlerin için dir
• Yardımlar sonrasında avrupada 16 devlet biraraya geldi 16 nisan 1948 de
avrupa ekonomik işbirliği teşkilatını kurdular (OEEC)
• soyet tehdidi ve kominizm yayagınlaşmasını önlemek amacıyla 17 mart -4 nisan
1948 tarihleri arasında ( abd kanada ingiltere fransa lüksemburg hollanda
danimarka portekiz norveç italya izlanda belçika ) NATO kuruldu .
• sovyet rusya kendisine yönelen bu tehlikye karşı KOMİFORM ve CAMECON örgütleri kuruldu .üyeleri köminist parti yöneticileridir :sscb polanya bulgaristan polanya çekoslovakya romanya macaristan yugoslavya fransa italya
hollanda (hollanda ve italya ikisinde de vardır )
• monreo doktirini : amerika amerikalılarındır anlayışı vardır
• demokrat parti döneminde demokrasinin gelişimi için cumhurbaşkanlığı ve parti
başkanlığı biribirnden ayrıldı
• celal bayar cumhurbaşkanı oldu dp parti başkanlığından isitifa etti ve yerine
parti başkanı adnan menders oldu .refik korolton da meclis başkanı oldu
• demorat partinin iktidara gelişi 14 mayıs 1950 dir
• adnan menderes siyasete ilk olarak serbest fırkada atıldı (1930 serbest
cumhuriyet fırkası fethi okyar –menemen olayı )
• türkiye natoya girebilmek için koreye asker gönderdi türkiye natoya 1951-1952
yılaranda üye oldu
• 1955 de kıbrıs olayları başlar.6-7 eylül olaylarında mustafa kemalin evinin
bombalanması olayıdır
• 20 aralık 1955 de demokrat partiden ayrılanlar fevzi lütvi karaosmanoğlu
başkanlığında hürriyet partisini kurdular 1958 de CHP ye katıldı
• Başabakan menderesin ekonomide ki 3 politikası :tarıma öncelik ,sanayileşme
özel sektör öncülüğünde olacak ,ekonomideki devlet müdahalesi azaltılacak
• 1950 de türkiye sınai kalkınma bankası kuruldu. Özel sektöre sanayi yatrım kredisi
vermek amacındadır .
• 1950 li yıllarda sendikacılık başladı (işçi –işveren ) uluslar arası hür işçi sendikları konfedarasyonu (ICFTU) desteğiyle türkiye işçi sendikaları fedarsyonu kuruldu .(TÜRK –İŞ)
• NATO ya 1951 yılnda girildi ve 1952 yılnda TBMM onayladı .kore savaşında BM nin türkiyeden asker talebinde bulunması natoya türkiyenin girmesini kolaylaştırdı .
• BALKAN PAKTI (1955) türkiye yunanistan yogoslavya arasında kuruldu .yugoslavyanıın rusya ile yakınlaşması ve 1955 yılında ki kıbrıs meselesi yüzünden pakt dağıldı .
• DP nin en önemli faaliyeti BAĞDAT PAKTI dır türkiye ve ırak kurucu dur .ingiltere pakistan iranda katıldı.
• Irak paktan ayrılınca adı CENTO oldu
• Kıbrıs ilk olarak 1878 yılında rus saldırısı yüzünden ingiltereye verildi lozanla ada
ingiltereye veridi .
• EOKA rumlar tarafından kuruldu.amacı adayı yunansitan a bağlamak
• Bu dönemde ki kıbrıs türklerinin lideri dr.fazıl küçük tür (1955)
• Mc .millian planı : 1957 yılında BM nin siyasi komisyonunun kıbrısta ingiltere türkiye
yunanistan arasında yönetim kurulması planıdır
• EOKA ya karşı türk teşkilatlanması ise türk mukavemet teşkilatlanmasıdır (T.M.T.)
bu dönemin siyasi liderleri ise menderes ve karamanlistir .
• 16 ağustos 1960 da kıbrıs cumhuriyeti ilan edildi
• Nato ya karşı sovyet rusya 1955 te kendi uyduları etrafında VARŞOVA PAKTI nı
kurdu.
• 1950 yılında ki soğuk savaş ilk olarak kore de sıcak savaşa dönüştü .kuzey kore
sscb nin işgali iken güney kore abd nin işgaline uğradı (kominizm –kapitalizm)
• Sovyet rusya 1948 e kadar macaristan bulgaristan romanya polanya
çekoslovakya köminist rejimlerin kurulmasını sağladı .
• ABD sovyet rusya ve çine karşı kuzey kuşağı savunma projesi (avrupadan
uzakdoğuya kadar ittifaklar zinciri kurdu ) uzak doğu ucunda :SEATO (güney doğu asya antlaşması ) abd ingiltere fransa yeni zellanda avustralya filipinler tayland pakistan dır bu birliği nato ile bağlamak için türk- pakistan dostluk antlaşması ,bağdat paktı kuruldu .
• 1952 de mısırda iktidarı alan cemal abdünnasır arap nil nehri üzerinde asvan barajını inşaa ettirdi .
• Eisonhower doktrini :abd nin ortadoğu ülkelerine kominizme karşı koymaları amacıyla askeri ve ekonomik yardım yapmasıdır (1957) bu yardımı türkiye yunanistan ırak pakistan kabul etti .
• 1959 yılında kübada fidel castro sscb ye yanaştı kominizme doğru kaymaya başladı
• Sscb kübaya füzeler yerleştirdi buna karşılık abd de türkiyeye jüpiter adlı füzeler
yerleştirdi abd rusyadan kübada ki füzelerin sökülmesini istedi rusyada füzeleri kaldırdı .bunun ardından abd türkiyede ki jüpiter füzelerini kaldırdı .bu türkiyede hayal kırıklığına neden oldu türkiyeye abd ile olan ilişkilerinnin sorgulanmasına neden oldu (abd rusya için türkiyeyi sattı )
• Demokrat parti iktidarı sonunda üniversite mensuplarının muhalefet olan chp ye destek vermesinin nedeni :İÜ anayasa hukuku profesörü hüseyin naili kubalının açığa alınması dır
• Tahkikat komisyonu ne zaman kuruldu ? CHP tarafından DP ye atılan suçlamaları soruşturmal için (1959-1960)
• 27 mayıs 1960 ile TSK tarafından DP iktidarına son verildi .(ilk askeri müdahele )
• 1960 da birçok subaydan oluşan MİLLİ BİRLİK KOMİTESİ (MBK) ile :anayasa ve tbmm feshedildi ülke yönetimini bu komite yaptı .bu komitenin başına orgenaral cemal gürsel getirldi .(başbakan :adnan menderes.cumhur başkanı celal bayar )
• Bu darbe türk silahlı kuvvetleri emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır (farklıdır ) çünkü dönemin genel kurmay başkanıda tutuklanmıştır (genel kurmay başkanı :org.rüştü eldelhun )
• 27 mayıs da yassıada da yargılandılar .idam edilenler : dış işleri bakanı fatih rüştü zorlu ,maliye bakanı hasan polatkan ,başbakan adnan menderes celal bayar yaşından dolayı idam edilmedi (17 eylül 1961 )
• 1924 anayasasının 1961 anayasasından farkı :atatürk ilkelerinden sadece halkçılık devletçilik inkılapçılığa yer vermesidir ilk kez sosyal devlet ilkesine bu anayasa da yer verilmiştir
• Bu anayasa ile birlikte (1961 anayasası): cumhuriyet senatosu kuruldu ,anayasa
mahkemesi kuruldu ,milli güvenlik kurulu oluşturuldu ,üniversiteler ve basına
özerklik verildi
• 1961 anayası :en liberal ve en özgürlükçü anayasadır
• Ordunun onayı ile kurulan parti :ADALET PARTİSİ dir
• 26 ekim 1961 de cemal gürsel cumhurbaşbakanı oldu
• Türkiye cumhuriyetinin ilk koalisyonu : 20 kasım 1961 de CHP –AP koalisyonudur
başbakan ismet inönü dür.
• Süleyman demirelin önceki görevi su işleri genel müdürlüğüdür
• ADALET PARTİSİ genel başkanlığına 1964 de demirel oldu
• 1970 de adalet partisinden kopan ferruh bozbeyli demokrat partiyi kurdu .
• 1965 seçimleri ile türkiyede seçim sistemi yerini milli bakiye sistemi yerine –DHONT
sistemine bırakmıştır
• 1961 yılında kurulan türkiye işçi partisi 1965 yılında ki seçimlerde % 32 oy alarak
15 milletvekilini parlemontaya sokması türk siyasi tarihinde önemli bir adımdır
• AP nin yükselişi 1973 de durdu.bunun nedeni ise bu partiden kopan milli nizam
partisi ve demokratik partidir .
• 1967 yılında DİSK (devrimci işçi sendikaları konfedarasyonu ) işçi birliği kuruldu .
• Cumhuriyetçi köylü millet partisi daha sonra MHP oldu .
• 1960 da sosyalisitler TİP (türkiye işçi partisini kurdu ) bu partiye bağlı öğrenciler
FKF (fikir kulüpleri fedarasyonu ) oluşturdu.1969 da kurulan DEV- GENÇ (türkiye devrimci gençlik dernekleri fedarasyonu ) 1968 yılındaki öğrenci eyleminin(bu öğrenci eylemi fransada oldu ) türkiyede yaygınlaşmasında önemli rol oynadılar
• TSK 12 mart 1971 muhtırasıyla demireli başbakanlıktan uzaklaştırdı .(bu muhtıra genel kurmay başkanı :memduh tağmaç ve 4 kuvvet komutanı tarafından yapıldı )
• 12 martın -27 mayıs tan farkı parlementonun kapatılmamasıdır
• Bülent ecevit 5 mayıs 1972 de CHP 5 .kurultayında ismet inönü yerine genel başkan oldu
• 1973 de cevdet sunay yerine fahri korutürk cumhurbaşkanı oldu
• CHP 1965 den sonraki politikası orta sol politikasıdır partinin başında bülent
ecevit vardır
• CHP-MSP koalisyonu sağ ve sol birlikteliği kıbrıs olayı nedeniyle son buldu (ilk defa
sağ ve sol birlikteliğidir )
• 1973 seçimlerinde AP 149,CHP 185,MSP 48,DP 45 MHP 3 ,milletvekili çıkardı
• 1973 seçimlerinde milli nizam partisi yerine (bu parti 1969 yılında anayasa
mahkemesi tarafından kapatıldı ) milli selamet partisi oldu genel başkan konyadan bağımsız milletvekili olan necmettin erbakan oldu .milliyetçi hareket
partisi genel başkanı alparslan türkeş ve demokrat parti genel başkanı ise ferruh
bozbeylidir
• 24 aralık 1963 de kanlı noel adı verieln soykırımı rumlar kıbrıs türkleri üzerinde
yaptı (rum terörü )
• 1963 de kıbrıs türk kesimi lideri dr.fazıl küçük tür .
• 15 kasım 1967 de rum ve yunan ordusunun geçitkale ve boğaziçi saldırıları ada
ki dönüm noktasıdır bu aldırılarla türk savaş uçakları uçuşa başlamıştır
• Kıbrıs federe devletinin kuruluşu 1975 tir.KKTC nin kuruluş tarihi ise 1983 dür
• Milliyetçi cephe hükümetinde yer alan partiler :AP,MSP,CGP,MHP dir
• Milliyetçi cepheden en karlı çıkan mhp dir
• kıbrıs federe devleti başbakan sadi ırmak döneminde olmuştur (1975)
• Chp 1979 seçimlerinde yenilgi sonucunu aldı
• Cumhurbaşkanları sırasıyla :atatürk ,ismet inönü ,celal bayar ,cemal gürsel
,cevdet sunay ,fahri korutürk,kenan evren ,turgut özal,süleyman demirel,ahmet
necdet sezer ,abdullah gül dür
• 1980 yılında başbakan süleyman demireldir genel kurmay başkanı da
org.kenan evrendir
• 12 eylül 1980 de genel kurmay başkanı kenan evren ,kara kuvvetleri komutanı
org.nurettin ersin ,hava kuvvetleri komutanı .oramiral nejat tümer ,jandarma
genel komutanı org.sedat calasundan oluşan MGK idareyi ele aldı
• 12 eylülde hükümeti kurma yetkisini bülent ulusu aldı (1980-1983 )
• 12 eylül döneminin sonunda GAP kapsamında en büyük enerji üretimi ve
sulama tesisi olacak hidroelektirik santralinin temeli kenan evren zamanında
atıldı
• 1980 darbesiyle TBMM kapatıldı yerine kurucu meclis kuruldu (danışma meclisi –
milli güvenlik konseyiden oluşmaktadır )
• Kurucu meclis :anayasa hazırlama işini aldı komisyonun başınada prof .dr. orhan
aldıkaçtı getiridi oylama ile kenen evren cumhurbaşkanı seçildi (7 kasım 1982)
• 1982 anayasasında :
• 7 kısımdan oluşur
• 177 madde vardır 16 sı geçici maddedir
• Değişiklik olması için tbmm üye tam sayısının 3/1 tarafından yazılı olarak
önerilmesi ve bu önerinin meclis üye tamsayısının 5/3 ü tarafından gizili oyla
onaylanması söz konusudur
• KKTC yi tandığını açılayan o dönem ki türk dış işleri bakanı ilter türkmendir
• Türk siyasetinde turgut özal 20 mayıs 1983 de ANAP partisini kurmasıyla başlar
(1983 -1989)
• Özal orta direk denilen tabakayı geliştirmeye çalıştı
• Turgut özal cumhurbaşkanı olunca başbakan erzincan milletvekili yıldırım
akbulut oldu
• 1990 da BM nin ıraka yaptırım kararına ilk uyan devlet türkiyedir
• Irakın kuveyti işgal etmesi (1990)
• Irak kuveyt savaşında (körfez krizi ) kerkük –yumurtalık boru hattının kapatılması
ile türkiye ekonomik zarar gördü
• 1991 de ANAP genel başkanı rize milletvekili mesut yılmaz oldu
• 1991 de ki seçimler neticesinde DYP birinci oldu .genel başkan süleyman
demireldi . DYP –SHP koalisyonu kuruldu (shp genel başkanı :erdal inönü )
• Özalın vefatından sonra cumhurbaşkanı demirel oldu .çiller ve inönükoalisyonu
başladı
• Demirel yerine DYP genel başkanı tansu çiller oldu (1993)
• Erdal inönü SHP den ayrıldı partinin başına murat karayalçın geçti .daha sonra shp CHP oldu . başınada hikmet çetin geldi .
• 27 mart 1994 seçimlerinde 1.DYP.2.ANAP 3.REFAH PARTİSİ oldu .
• 1995 de yapılan CHP nin olağanüstü kurultayında deniz baykal genel başkan
seçildi . baykal –tansu anlaşamadı erken seçime gidildi .
• 24 aralık 1995 da ki erken seçimlerde RP birinci oldu bu dönemde ilk defa
dönüşümlü başbakanlık oldu (1996)
• Susurluk olayı RP yi sarstı irtica tehlikesi baş gösterdi
• 28 şubat 1997 bildirisi MGK nın bildiri yayımladı .erbakan baskıları görünce
başbakanlığı bıraktı ve ortağı çillere teslim etti .demirel hükümet kurma görevini
çiller yerine mesut yılmaza verdi (1997)
• RP anayasa mahkemesince kapatıldı (1998) necemettin erbakan ve diğer bazı
üyeler in 5 yıl siyasi faaliyette bulunmaları yasaklandı daha sonra 1998 de FAZİLET PARTİSİ kuruldu .
• 1999 daki seçimlerde 1.DSP 2.MHP 3. ANAP koalisyonu kuruldu .1999 daki ilk kriz türban krizidir (merve kavakçı )
• 2000 yılında cumhurbaşkanı ahmet necdet sezer oldu (10)
• Ecevit döneminde ülkeyi içinde bulunduğu durumdan kurtarmak için dünya
bankası genel başkan yardımcısı kemal derviş getirildi
• Kriz ortamında yapılan seçimde 20002 de AKP birinci oldu .
• 1980 li yıllarda ermeni terörü olan ASALA dır PKK ise 1984 de faaliyetlere başladı
.
• PKK nın 1987 saldırıları nedeniyle OHAL (olağanüstü hal bölge valiliği )kuruldu
• Soğuk savaşın simgeleri NATO ve VARŞOVA PAKTI dır
• Sovyet rusya (1990 ) mihail gorbaçow döneminde :
• 1989 da berlin duvarı yıkıldı
• 1990 da SSCB dağıldı sovyet rusya süpergüç olmaktan çıktı
• Yeni dünya düzeni ortaya çıktı tek güç ABD oldu
• Köminizm baskısı ortadan kalktı
• Milliyetçiliğin doğmasını tetikledi bu nedenle yugoslavya dağıldı
• Türkiye cumhuriyetlerini ilk tanıyan devlet türkiyedir
• Rusya içerisindeki özerk cumhuriyetler J(tataristan başkurdistan çuvaşiştan
yakutistan tuva altay hakasya dağıstan taymur karaçay ve balkar ) J
• Moldavada J(gagavuzya )J ukraynada J(kırım özerk cumh.) J çinde J(doğu
türkistan özerk cumh .)J
• 1992 martında dağlık karabağ olayı vardır .
• BDT(bağımsız devletler topluluğu) 1993 de kuruldu .gürcistan ve azerbaycan
üye olmak zorunda kalmışlarıdır .türkiyenin kafkaslarda aktif politika izleme
siyasetini yavaşlattı
• 1922 de azerbaycan türkiye orta asya türk cumhuriyetlerinin liderleri
arasında ankara bildirisi imzalandı amaç işbirliğidir
• Karadeniz ekonomik işbirliği (1992 ) üyeleri : türkiye(öncü devlet ) yunanistan
gürcistan rusya ukrayna moldova romanya bulgaristan azerbaycan ermenistan
arnavutluk
• Türkiye AB yolunda ki ilk önemli adımı olarak :1995 deki GÜMRÜK BİRLİĞİDİR .
• 1993 kopenhang kriterleri ile varşova paktı üyeleri genişleme sürecine dahil
edildi (GKRY DAHİL)
• 1999 da ki helsinki zirvesinde türkiye aday ülke olarak kabul edildi
• AB türkiye için hazırladığı ilk katılım ortaklığı belgesini 2001 tarihi ile kabul etmştir
• 3 ekim 2005 te müzakereler başladı
• Özal dönemi projeleri :
• Karadeniz ekonomik işbirliği
• Ortadoğuda barış suyu projesi
• Tiran üsküp sofya istanbul otoyol projesi
• Kuzey ırak taki çekiç güçle oluşan otorite boşluğu nedeniyle PKK buraları
eylemlerinde üs olarak kullandı
• 2001 de ABD ki dünya ticaret örgütünün ikiz kuleleri yıkıldı 2002 de ıraka girdi
• Körfez savaşıyla ortadoğu politikası ABD eksenlidir
• İranı başbakan olarak ziyaret eden ilk türükiye başbakanı necmettin erbakandır
• Erbakan döneminde 1997 de D8 kalkınmakata olan 8 ülke teşkilatın kurulmasına
öncülük etmiştir
• 1992 de yugoslavyadan ayrılanlar (slovenya makedonya hırvatistan bosna
hersek )
• 1995 de ki sırpların katliamı dayton antlaşması ile son buldu
• 1995 de sıpların kosovadan çekilmesiyle KFOR (BARIŞ GÜCÜ ) yerleşti . Türk
askeride vardır
• Annan planı :kıbrıs adasını bağımsız bir devlet olarak birleşmesini öngörür. Bu
plan BM planıdır
• Türk inkılabı tamamıyla milliyet ve medeniyet prensipleri çerçevesinde şekillenmiştir.
• Lozan antlaşması ilk olarak 28 ekim 1922 de kararlaştırıldı.
• Siyasi alanda yapılan inkılaplar daha çok devlet düzeni ile ilgilidir
• Mudanya mütakaresi ile birlikte cephelerdeki savaş sona erdi
• Son osmanlı hükümeti sadrazam tevfik paşadır
• Teşkilatı esasiye 20 ekim 1921 de dir hakimiyet milletindir esası benimsenmiştir
• Cumhuriyet fikri ilk defa fransız inkılabıyla ortaya çıktı
• Saltanatı kaldırmanın temel amaçlarından biride lozana tek temsilci olarak
gitmektir
• Atatürk cumhuriyet yönetimine olan düşüncesini ilk olarak erzurum kongresinde
açıkladı
• Lozan milli bağımsızlık tam anlamıyla elde edilmiştir
• 1921 anayası ile birlikte devlet başkanlığı ve kabine sistemine geçilmemiştir 29
ekim 1923 cumhuriyetin ilanıyla birlikte geçildi
• İslamiyetin geniş alanlara yayılması ile birlikte bazı hükümdarların zaman zaman
halifelik ünvanı kullandıkları bilinmektedir osmanlıda bu ünvanı kullanma I. Murat
döneminden itibaren olmuştur.(panislamizm =islam birliği tek çatı altında )
• Son halife abdülmecit efendidir
• 3 mart 1924 ile osmanlı hanedanın yurt dışına çıkarılması ile ilgili kanun çıkarıldı.
• Tevhidi tedrisat ile şeriye ve evkaf vekaleti ve erkanı harbiye umumu vekaleti
kaldırıldı
• TBMM de ilk konuşmayı yapan TBMM nin en yaşlı üyesi şerif beydir.
• Yeni türk devletinin kurulduğunun hukuki göstergesi 1921 anayasasıdır.
• 1921 anayası ile birlikte yürütme ,yasama tbmm de toplandı .seçim 2 yılda bir
yapılır .seçilen üyeler 2 yıl görevde kalır. TBMM mecis hükümeti şeklindedir
kuvvetler birliği vardır .
• 1924 anayası 1921 anayasına göre yumuşaktır. kuvvet ayrımına yer vererek
parlemnter sisiteme geçişi kolaylaştırdı.
• Türkiye devleti bir cumhuriyettir.bütün kuvvet ve yetkilerin kaynağı millet
sayılmıştır. 1960 a kadar yürürlükte kaldı 2 defa dil değilşikliğine uğradı .
• meclisin temel amacı misakı milli dir
• Müdafai huku cemiyeti daha sonra halk fırkasına dönüştü
• Meclisteki guruplar:tesanüt gurubu(dayanışma gurubu),istiklal gurubu, müdafai
hukuk zümresi, halk zümresi, ıslahat gurubu
• Halk fırkasının temeli 1922 de atıldı
• 9 eylül 1923 de halk fırkası kuruldu. 10 kasım 1924 te cumhuriyet halk partisi oldu
• Siyasi partiler iç işleri bakanlığınca kurulur.
• Chp den ayrılan isimler :kazım karabekir ,ali fuat cebesoy ,refet bele ,rauf orbay,adnan adıvar
• Cumhuriyet siyasi tarihinde kurulmuş olan ilk muhalefet partisi terakker perver cumhuriyet fırkası dır
• Çok partili rejime geçiş tanıyan ilk anayasa 1924 anayasıdır .
• 17 kasım 1924 terakki perver cumhuriyet fırkası genel başkan kazım karabekir ve
rauf orbay dır .genel sekreteri ali fuat tır.
• Terakki partisinin politikası:liberalizm ve demeokrasi dir
• Şeyh sait isyanı 13 şubat 1925 tir .ingiliz himayesinde kürt devleti kurmaktır .şeyh
sait isyanı sonucunda istiklal mahkemesi ve takriri sükun kanunu çıkarıldı.(1925)
• Atatürk e suikast girişimi izmire yapacağı seyahat zamanında planlandı (1926)
• Atatürk dönemi ekonomi politikası devletçilik tir
• Fethi okyar serbest cumhuriyet fırkası kurmadan önce paris büyükelçisi idi.
• 12 ağustos 1930 da serbest cumhuriyet fırkası kuruldu.17 kasım 1930 da kapatıldı
.partinin politikası liberalizm ve kadın haklarıdır .
• Serbest cumhuriyet fırkası menemen olayı başlamadan önce fesh edilmiştir
.(olay :nakşibent tarikatından derviş mehmet )
• Menemen olayında şehit olan yedek subay öğretmen kubilaydır .
• Hukuk =hakikattir
• Batılılaşma 1839 la başlar mecelle (hanefi) tanzimat döneminde hazırlanmıştır
• Medeni kanunun kabulü (1926) isviçre den alındı medeni kanunla kadın ve
erkek arasında birlik sağlandı.
• Ceza kanunun kabulü (1926) italyadan alındı .bundan önce ceza
uygulanmasında brlik yoktu .birlik sağlandı .
• Ceza kanunun da :alman fedarel ceza usulü muhakemeleri kanunu tercüme
edildi.
• Hakimler kanunu kabulü ile mahkemeler bağımsız oldu .(1926 )
• Ticaret kanunun kabulünde alman ve italyan ticaret kanunu alındı .kara ticaret
kanunu (1926 ) deniz ticaret kanunu (1928 ) yılnda kabul edildi
• Boçlar kanunu (1928) yılında kabul edilmiştir
• İcra ve iflas kanunu isviçreden alındı .1929 da alındı ve 1932 de düzenlendi .
• 1925 te ankara hukuk fakültesi açıldı
• Kadınlara 1930 da belediye seçimlerine katılma hakkı .1933 de muhtarlık, 1934
de milletvekili seçilme haklarını elde etmişlerdir
• 1925 de barolar kurulmuş ,mahkemelr yeni düzenle kurulmuştur .
• 3 mart 1924 dönemi milli eğitim bakanı vasıf çınar bey dir
• 2 mart 1926 da maarif teşkilatı hakkında kanun kabul edildi .(eğitim )
• Elif ba raporu alfabe değişikliği ile igili rapordur (1928 )
• 1 kasım 1928 yeni türk harflerinin kabulü dür .
• Millet mektepleri 1 ocak 1929 da açıldı .istanbul darülfünun kapatıldı yerine
üniversiteler kuruldu .
• Üniversite reformu 31 mayıs 1933
• Atatürkün milli tarih alanındaki en önemli görüşü türk tarih tezidir bu tez de :
• Medeniyetin ilk çıkış yeri orta asyadır
• Brekisefal ve beyaz ırkın ilk çıkış yeri orta asyadır
• Türkler brekisefal ve beyaz ırktan olup ana yurtları orta asyadır
• İlk medeniyetin yaratıcısı türkler olmuştur
• anadolunun ilk yerli halkı hititler olmuştur
• 23 nisan 1930 türk ocakları kanunu
• 15 nisan 1931 türk tarih tetkit cemiyeti (T.D.K.)
• 1935 de dil ,tarih ve coğrafya fakültesi
• 1932 türk dil kurumu (konuşma ve yazı dili farklılığı kaldırıldı)
• Din adamları dışındakilere cübbe ve sarık giyilmesi yasaklandı 25 kasım 1925
şapka kanunu 1934 de kanun oldu
• 30 ağustos 1925 de türkiye şeyhler ve dervişler memleketi olamaz .tekke ve
zaviyelerin kapatılması bu ünvanlarında kullanılması yasaklandı
• Miladi takvim kabulü 1925
• Avrupa rakamları kabul edildi ve kullanılmaya başladı .1925
• Ölçülerde değişiklik 1931 (arşın endaze okka çeki =metre ve kilogram )
• Soyadı kanunu 1934 .soyadları türkçe olacak .(ağa ,hacı,molla ,hoca
,efendi,bey,beyefendi,hanım ,hanımefendi,paşa ,hazretleri ..vb yasaklandı)
• 23 nisan 1921 yılında milli bayram olarak kabul edildi .
• Batı ile olan ilişkiler nedeniyle hafta sonu tatili değiştirldi Pazar oldu .
• Milli bayramlar genel tatiller hakkında kanun 1935
• İlk olarak kalkınma ekonomide olmuştur .
• İzmir iktisat kongresi 17 şubat 1923 bu kongrede misaki iktisadi kabul edildi
• Teşviki sanayi kanunu 1927 sanayi alanında özel sektörü teşvik amacıyla çıkarıldı
• 1925 de aşar vergisi kaldırıldı
• 1926 da kabataj kanunu
• 1924 türkiye iş bankası (sanayi işletmelerinin sermaye ve kredi ihtiyacını
karşılamak )
• 1928 tarım kredi koperatifleri
• 1933 -1938 I.beş yıllık kalkınma planı
• 1931 çocuk esirgeme kurumu
• 1930 sağlık ve sosyal yardım bakanlığı
• Musul meselesi sırasında şeyh sait isyanı çıktı
• Yunanistanla yapılan etabli sorununda 30 ekim 1918 tarihinden önce yerleşmiş olanlar bu anlaşmanın dışında tutulacaktır (etabli olanlar :istanbulda ki rumlar ile batı trakya türkleri)
• Musul meselesi türk –sovyet ilişkilerini daha da geliştirdi .
• Locarno sistemi ile almanya itilaflarla anlaştı ve onlara yanaştı (1925)
• Fransa ile olan sorunlar :ısınır ,okullar,borçlar 1926 yabancı okullar
yönetmeliğince misyoner okulkları kapatıldı .
• Bokurt (türk gemisi)-lotus (fransız gemisi) midilli yakınlarında çarpışmasıdır
• 20 ekim 1921 ankara antlaşmasıyla TBMM yi tanıyan ilk itilaf devleti :fransa
• Adana –mersin demiryolu nu fransa türkiyeye satmıştır
• Küçük antant italyan yayılmacılığına karşı :fransa ,çekoslovakya ,romanya
,yugoslavya (1925)
• 1921 de afganistanla dostluk antlaşması imzalamıştır
• İranla sınır meseleri 1932 yılında imzalanan dostluk antlaşmasıyla son bulmuştur
• 1932 -1938 dönemi türk dış politikası :dünya barışını korumak dünya meseleri ile
ilgilenmek
• 1929 da dünya ekonomik krizi olmuştur .
• Versay sonrası I.dünya savaşı sonrasında :revisyonist .(satükoyu değiştirmek
isteyan ) almanya italya japonya antirevisyonist (statükocu )ingiltere fransa
sovyet rusya
• Milletler cemiyeti kurulmasında I.dünya savaşının galipleri önemli rol oynamıştır
• Türkiye ispanya ve yunanistanın teklif göndermesi ile 1932 yılında milletler
cemiyetine üye oldu .
• Türkiye 1929 yılnda briand ve kellog paktınada üye oldu
• Balkan antantının kurulmasını almanyada ki nazi partisinin iktidar gelmesi
nedeniyle oluşturuldu.balkan antantı 1934 yılında :türkiye yunanistan yugoslvya
romanya arasındadır
• İtalyanın 1935 yılında habeşiştana saldırması sonucunda türkiye iran ırak
afganistan arasında sadabat paktı imzalandı .bu pakt sonucunda ingiltere ile
ilişkiler dahada gelşti çünkü ırak ingilterenin sömürgesidir
• Lozanda boğazlar komisyonu oluşturuldu
• Möntrö boğazlar sözleşmesi isviçrede imzalandı .italya yoktur karadenizden
geçen gemiler için serbestlik tanındı .
• Türkiye ve sovyet rusya ilişkilerinde möntrö ayrılığı başlattı.
• Karabük demir çelik fabrikası ingilterenin yardımıyla kuruldu
• Alman nazi partisi 1933 yılında iktidara geldi adolf hitler
• 1932 -1938 yılının en önemli meselesi hatay sorunudur
• 20 ekim 1921 ankara antlaşması ile iskenderun özerk sancak oldu
• Hatay sorunu milletler cemiyetine götürüldü .ingiltereninde desteği ile cemiyet
türk rezini kabul etti .sancağa ayrı bir statü verdi
• Türk inkılabı türk rönesansıdır
• Atatürk ilkeleri 1937 yılında anayasa girdi türk inkılabının dayandığı temelller
atatürk ilkeleridir
• Cumhuriyetin ilanıyla birlikte kabine sistemine geçildi
• Atatürk servetinin yarısını türk dil kurumu ve türk tarih kurumuna bağışladı
• İsmet inönü 1924-1937 yılları arasında başbakandır
• 1938 yılında başbakan celal bayardır ataürük dönemi son başbakandır
(devletçilik politikası)
• Atatürkün naaşı 1953 e kadar etnoğrafya müzesinde bekletildi
• İsmet inönü cumhurbaşkanı olunca başbakan refik saydam oldu
• Milli koruma kanunu ekonomide devletçilik politikasıdır .
• Celal bayar liberalizm politikası izledi o yüzden istifa etti refik saydam başbakan oldu
• İsmet inönüye 26 aralık I.CHP olağan üstü kurultayında partinin değişmez genel başkan ve milli şef ünvanı veridi
• CHP ye karşı muhalefet olarak 1946 ya kadar müstakil grup yapmıştır
• Mihver devletler :almanya italya japonya bulgaristan müttefik devletler:fransa
ingiltere rusya amerika
• Ribentrop paktı( 1939 hitler ve stalin) avrupayı kendi aralarında bölüştüler
• Amerikanın savaşa girmesinin temel nedeni japon uçaklarının pörl harbıldeniz
üssüne saldırılar düzelemesidir
• Amerika II.dünya savaşında fransanın kuzey kıyılarındanormandiya
cephesini açtılar
• Almanyada ki nazilerin cezalandırılması için müttefik devletler tarafından
nünberg adlı mahkemelr kuruldu
• Batılı devletlerin işgali altında kalan 23 mayıs 1949 da fedaral almanya
cumhuriyeti şeklini aldı .sovyet işgali altında kalan alman topraklarındada 7 ekim 1949 da alman demokratik cumhuriyeti oluşturuldu almanya ikiye bölündü (doğu :demokratik-batı:fedaral)
• Atom bombasını kullanan amerikan başkanı trunamdır 9 ağustos da nagazaki 6 ağustosta hiroşima
• İsraili ilk tanıyan devlet ABD dir
• dünya savaşında avrupanın yorgun düşmesi üzerine dünya siyasetini
yönlendiren ABD olmuştur
• Savaş yılarında türkiye gerçekleştiren köklü dönüşümleri halka mal etmek ve
halkı bilgilendirmek için kentlerde halk evleri ve köylerde köy ensitileri açmıştır
• Milli koruma kanunu (1940) savaş sonrası istifçilik vurgunculuk karaborsa
yoksulluğun önüne geçmek için kabul edildi
• Varlık vergisi (1942 ) işletmelerin haksız kazançalrının önüne geçmek 1944 de
kalktı
• Savaş yıllarında ingiltereyi rahatsız eden durum savaş dengesinin almanya
lehine değişmesiyle türkiyenin almanyaya yanaşması saldırmazlık paktı
imzalaması bunun yanında türk kromu üzerinde yapılan ticaret antlaşmasıdır
• Birleşmiş milletler san fransisko konferansında kurulması kararlaştırıldı.bu konferansa türkiye dışişleri bakanı hasan saka katıldı birleşmiş milletlerde uluslar
arası adalet divanıda kuruldu
• Chp nin ekonomi politikasını eleştiren :adanan menderes refik koroltan fuat
köprülü celal bayar 1945 de chp meclis grubuna dörtlü takrir diye anılan bir
önerge verdiler önerge parti meclisinde tepkiyle karşılandı .bu isimler partiden
ayrıldı
• Çok partili hayata geçişin II. Adımı olarak iş adamı nuri demirbağın kurduğu milli
kalkınma partisidir
• Celal bayar adnan menderes refik korolton fuat köprülü tarafından demokrat
parti 1946 da kuruldu .
• Devalüasyon paranın değerini düşürmedir
• 1946 daki seçimlerde chp li recep peker başbakandır .bu dönemde 7 eylül
kararları alındı bu kararlar ekonomiktir
• Türkiye IBRD (dünya bankası) IMF(uluslar arası para fonu ) 1947 de üye oldu
• 1946 daki olağanüstü kongerede (chp nin) ismet inönünün değişmez genel
başkan ve milli şef ünvanı kaldırıldı
• Chp ve dp arasında ki gerginlğin devam etmesi üzerine ismet inönü 12 temmuz
beyannamesini yayımladı bu beyyaname çok partili sürecin başladığının
teminatıdır
• Recep peker başbakanlıktan istifa edince (sert bir politikacı) yerine daha ılımlı
olan hasan saka başbakan olmuştur .bu dönemde trunam doktirini marsall planı
ve sovyet tehdidi vardı
• Soğuk savaş yıllarında iki önemli güç ABD ve SOVYET RUSYA dır ABD kapitalizm
iken SOVYET RUSYA ise kominizm in temsilcisi olmuştur (1945-1990)
• Trunam doktirini :sscb tehlikesine karşı (kominizm ) türkiyeye yardım verilmesi
karalaştırıldı
• Marsall planı : sscb ve kominizm tehlikesinden başka II .dünya savaşından
yıpranmış olarak çıkan avrupalı devletlerin için dir
• Yardımlar sonrasında avrupada 16 devlet biraraya geldi 16 nisan 1948 de
avrupa ekonomik işbirliği teşkilatını kurdular (OEEC)
• soyet tehdidi ve kominizm yayagınlaşmasını önlemek amacıyla 17 mart -4 nisan
1948 tarihleri arasında ( abd kanada ingiltere fransa lüksemburg hollanda
danimarka portekiz norveç italya izlanda belçika ) NATO kuruldu .
• sovyet rusya kendisine yönelen bu tehlikye karşı KOMİFORM ve CAMECON örgütleri kuruldu .üyeleri köminist parti yöneticileridir :sscb polanya bulgaristan polanya çekoslovakya romanya macaristan yugoslavya fransa italya
hollanda (hollanda ve italya ikisinde de vardır )
• monreo doktirini : amerika amerikalılarındır anlayışı vardır
• demokrat parti döneminde demokrasinin gelişimi için cumhurbaşkanlığı ve parti
başkanlığı biribirnden ayrıldı
• celal bayar cumhurbaşkanı oldu dp parti başkanlığından isitifa etti ve yerine
parti başkanı adnan menders oldu .refik korolton da meclis başkanı oldu
• demorat partinin iktidara gelişi 14 mayıs 1950 dir
• adnan menderes siyasete ilk olarak serbest fırkada atıldı (1930 serbest
cumhuriyet fırkası fethi okyar –menemen olayı )
• türkiye natoya girebilmek için koreye asker gönderdi türkiye natoya 1951-1952
yılaranda üye oldu
• 1955 de kıbrıs olayları başlar.6-7 eylül olaylarında mustafa kemalin evinin
bombalanması olayıdır
• 20 aralık 1955 de demokrat partiden ayrılanlar fevzi lütvi karaosmanoğlu
başkanlığında hürriyet partisini kurdular 1958 de CHP ye katıldı
• Başabakan menderesin ekonomide ki 3 politikası :tarıma öncelik ,sanayileşme
özel sektör öncülüğünde olacak ,ekonomideki devlet müdahalesi azaltılacak
• 1950 de türkiye sınai kalkınma bankası kuruldu. Özel sektöre sanayi yatrım kredisi
vermek amacındadır .
• 1950 li yıllarda sendikacılık başladı (işçi –işveren ) uluslar arası hür işçi sendikları konfedarasyonu (ICFTU) desteğiyle türkiye işçi sendikaları fedarsyonu kuruldu .(TÜRK –İŞ)
• NATO ya 1951 yılnda girildi ve 1952 yılnda TBMM onayladı .kore savaşında BM nin türkiyeden asker talebinde bulunması natoya türkiyenin girmesini kolaylaştırdı .
• BALKAN PAKTI (1955) türkiye yunanistan yogoslavya arasında kuruldu .yugoslavyanıın rusya ile yakınlaşması ve 1955 yılında ki kıbrıs meselesi yüzünden pakt dağıldı .
• DP nin en önemli faaliyeti BAĞDAT PAKTI dır türkiye ve ırak kurucu dur .ingiltere pakistan iranda katıldı.
• Irak paktan ayrılınca adı CENTO oldu
• Kıbrıs ilk olarak 1878 yılında rus saldırısı yüzünden ingiltereye verildi lozanla ada
ingiltereye veridi .
• EOKA rumlar tarafından kuruldu.amacı adayı yunansitan a bağlamak
• Bu dönemde ki kıbrıs türklerinin lideri dr.fazıl küçük tür (1955)
• Mc .millian planı : 1957 yılında BM nin siyasi komisyonunun kıbrısta ingiltere türkiye
yunanistan arasında yönetim kurulması planıdır
• EOKA ya karşı türk teşkilatlanması ise türk mukavemet teşkilatlanmasıdır (T.M.T.)
bu dönemin siyasi liderleri ise menderes ve karamanlistir .
• 16 ağustos 1960 da kıbrıs cumhuriyeti ilan edildi
• Nato ya karşı sovyet rusya 1955 te kendi uyduları etrafında VARŞOVA PAKTI nı
kurdu.
• 1950 yılında ki soğuk savaş ilk olarak kore de sıcak savaşa dönüştü .kuzey kore
sscb nin işgali iken güney kore abd nin işgaline uğradı (kominizm –kapitalizm)
• Sovyet rusya 1948 e kadar macaristan bulgaristan romanya polanya
çekoslovakya köminist rejimlerin kurulmasını sağladı .
• ABD sovyet rusya ve çine karşı kuzey kuşağı savunma projesi (avrupadan
uzakdoğuya kadar ittifaklar zinciri kurdu ) uzak doğu ucunda :SEATO (güney doğu asya antlaşması ) abd ingiltere fransa yeni zellanda avustralya filipinler tayland pakistan dır bu birliği nato ile bağlamak için türk- pakistan dostluk antlaşması ,bağdat paktı kuruldu .
• 1952 de mısırda iktidarı alan cemal abdünnasır arap nil nehri üzerinde asvan barajını inşaa ettirdi .
• Eisonhower doktrini :abd nin ortadoğu ülkelerine kominizme karşı koymaları amacıyla askeri ve ekonomik yardım yapmasıdır (1957) bu yardımı türkiye yunanistan ırak pakistan kabul etti .
• 1959 yılında kübada fidel castro sscb ye yanaştı kominizme doğru kaymaya başladı
• Sscb kübaya füzeler yerleştirdi buna karşılık abd de türkiyeye jüpiter adlı füzeler
yerleştirdi abd rusyadan kübada ki füzelerin sökülmesini istedi rusyada füzeleri kaldırdı .bunun ardından abd türkiyede ki jüpiter füzelerini kaldırdı .bu türkiyede hayal kırıklığına neden oldu türkiyeye abd ile olan ilişkilerinnin sorgulanmasına neden oldu (abd rusya için türkiyeyi sattı )
• Demokrat parti iktidarı sonunda üniversite mensuplarının muhalefet olan chp ye destek vermesinin nedeni :İÜ anayasa hukuku profesörü hüseyin naili kubalının açığa alınması dır
• Tahkikat komisyonu ne zaman kuruldu ? CHP tarafından DP ye atılan suçlamaları soruşturmal için (1959-1960)
• 27 mayıs 1960 ile TSK tarafından DP iktidarına son verildi .(ilk askeri müdahele )
• 1960 da birçok subaydan oluşan MİLLİ BİRLİK KOMİTESİ (MBK) ile :anayasa ve tbmm feshedildi ülke yönetimini bu komite yaptı .bu komitenin başına orgenaral cemal gürsel getirldi .(başbakan :adnan menderes.cumhur başkanı celal bayar )
• Bu darbe türk silahlı kuvvetleri emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır (farklıdır ) çünkü dönemin genel kurmay başkanıda tutuklanmıştır (genel kurmay başkanı :org.rüştü eldelhun )
• 27 mayıs da yassıada da yargılandılar .idam edilenler : dış işleri bakanı fatih rüştü zorlu ,maliye bakanı hasan polatkan ,başbakan adnan menderes celal bayar yaşından dolayı idam edilmedi (17 eylül 1961 )
• 1924 anayasasının 1961 anayasasından farkı :atatürk ilkelerinden sadece halkçılık devletçilik inkılapçılığa yer vermesidir ilk kez sosyal devlet ilkesine bu anayasa da yer verilmiştir
• Bu anayasa ile birlikte (1961 anayasası): cumhuriyet senatosu kuruldu ,anayasa
mahkemesi kuruldu ,milli güvenlik kurulu oluşturuldu ,üniversiteler ve basına
özerklik verildi
• 1961 anayası :en liberal ve en özgürlükçü anayasadır
• Ordunun onayı ile kurulan parti :ADALET PARTİSİ dir
• 26 ekim 1961 de cemal gürsel cumhurbaşbakanı oldu
• Türkiye cumhuriyetinin ilk koalisyonu : 20 kasım 1961 de CHP –AP koalisyonudur
başbakan ismet inönü dür.
• Süleyman demirelin önceki görevi su işleri genel müdürlüğüdür
• ADALET PARTİSİ genel başkanlığına 1964 de demirel oldu
• 1970 de adalet partisinden kopan ferruh bozbeyli demokrat partiyi kurdu .
• 1965 seçimleri ile türkiyede seçim sistemi yerini milli bakiye sistemi yerine –DHONT
sistemine bırakmıştır
• 1961 yılında kurulan türkiye işçi partisi 1965 yılında ki seçimlerde % 32 oy alarak
15 milletvekilini parlemontaya sokması türk siyasi tarihinde önemli bir adımdır
• AP nin yükselişi 1973 de durdu.bunun nedeni ise bu partiden kopan milli nizam
partisi ve demokratik partidir .
• 1967 yılında DİSK (devrimci işçi sendikaları konfedarasyonu ) işçi birliği kuruldu .
• Cumhuriyetçi köylü millet partisi daha sonra MHP oldu .
• 1960 da sosyalisitler TİP (türkiye işçi partisini kurdu ) bu partiye bağlı öğrenciler
FKF (fikir kulüpleri fedarasyonu ) oluşturdu.1969 da kurulan DEV- GENÇ (türkiye devrimci gençlik dernekleri fedarasyonu ) 1968 yılındaki öğrenci eyleminin(bu öğrenci eylemi fransada oldu ) türkiyede yaygınlaşmasında önemli rol oynadılar
• TSK 12 mart 1971 muhtırasıyla demireli başbakanlıktan uzaklaştırdı .(bu muhtıra genel kurmay başkanı :memduh tağmaç ve 4 kuvvet komutanı tarafından yapıldı )
• 12 martın -27 mayıs tan farkı parlementonun kapatılmamasıdır
• Bülent ecevit 5 mayıs 1972 de CHP 5 .kurultayında ismet inönü yerine genel başkan oldu
• 1973 de cevdet sunay yerine fahri korutürk cumhurbaşkanı oldu
• CHP 1965 den sonraki politikası orta sol politikasıdır partinin başında bülent
ecevit vardır
• CHP-MSP koalisyonu sağ ve sol birlikteliği kıbrıs olayı nedeniyle son buldu (ilk defa
sağ ve sol birlikteliğidir )
• 1973 seçimlerinde AP 149,CHP 185,MSP 48,DP 45 MHP 3 ,milletvekili çıkardı
• 1973 seçimlerinde milli nizam partisi yerine (bu parti 1969 yılında anayasa
mahkemesi tarafından kapatıldı ) milli selamet partisi oldu genel başkan konyadan bağımsız milletvekili olan necmettin erbakan oldu .milliyetçi hareket
partisi genel başkanı alparslan türkeş ve demokrat parti genel başkanı ise ferruh
bozbeylidir
• 24 aralık 1963 de kanlı noel adı verieln soykırımı rumlar kıbrıs türkleri üzerinde
yaptı (rum terörü )
• 1963 de kıbrıs türk kesimi lideri dr.fazıl küçük tür .
• 15 kasım 1967 de rum ve yunan ordusunun geçitkale ve boğaziçi saldırıları ada
ki dönüm noktasıdır bu aldırılarla türk savaş uçakları uçuşa başlamıştır
• Kıbrıs federe devletinin kuruluşu 1975 tir.KKTC nin kuruluş tarihi ise 1983 dür
• Milliyetçi cephe hükümetinde yer alan partiler :AP,MSP,CGP,MHP dir
• Milliyetçi cepheden en karlı çıkan mhp dir
• kıbrıs federe devleti başbakan sadi ırmak döneminde olmuştur (1975)
• Chp 1979 seçimlerinde yenilgi sonucunu aldı
• Cumhurbaşkanları sırasıyla :atatürk ,ismet inönü ,celal bayar ,cemal gürsel
,cevdet sunay ,fahri korutürk,kenan evren ,turgut özal,süleyman demirel,ahmet
necdet sezer ,abdullah gül dür
• 1980 yılında başbakan süleyman demireldir genel kurmay başkanı da
org.kenan evrendir
• 12 eylül 1980 de genel kurmay başkanı kenan evren ,kara kuvvetleri komutanı
org.nurettin ersin ,hava kuvvetleri komutanı .oramiral nejat tümer ,jandarma
genel komutanı org.sedat calasundan oluşan MGK idareyi ele aldı
• 12 eylülde hükümeti kurma yetkisini bülent ulusu aldı (1980-1983 )
• 12 eylül döneminin sonunda GAP kapsamında en büyük enerji üretimi ve
sulama tesisi olacak hidroelektirik santralinin temeli kenan evren zamanında
atıldı
• 1980 darbesiyle TBMM kapatıldı yerine kurucu meclis kuruldu (danışma meclisi –
milli güvenlik konseyiden oluşmaktadır )
• Kurucu meclis :anayasa hazırlama işini aldı komisyonun başınada prof .dr. orhan
aldıkaçtı getiridi oylama ile kenen evren cumhurbaşkanı seçildi (7 kasım 1982)
• 1982 anayasasında :
• 7 kısımdan oluşur
• 177 madde vardır 16 sı geçici maddedir
• Değişiklik olması için tbmm üye tam sayısının 3/1 tarafından yazılı olarak
önerilmesi ve bu önerinin meclis üye tamsayısının 5/3 ü tarafından gizili oyla
onaylanması söz konusudur
• KKTC yi tandığını açılayan o dönem ki türk dış işleri bakanı ilter türkmendir
• Türk siyasetinde turgut özal 20 mayıs 1983 de ANAP partisini kurmasıyla başlar
(1983 -1989)
• Özal orta direk denilen tabakayı geliştirmeye çalıştı
• Turgut özal cumhurbaşkanı olunca başbakan erzincan milletvekili yıldırım
akbulut oldu
• 1990 da BM nin ıraka yaptırım kararına ilk uyan devlet türkiyedir
• Irakın kuveyti işgal etmesi (1990)
• Irak kuveyt savaşında (körfez krizi ) kerkük –yumurtalık boru hattının kapatılması
ile türkiye ekonomik zarar gördü
• 1991 de ANAP genel başkanı rize milletvekili mesut yılmaz oldu
• 1991 de ki seçimler neticesinde DYP birinci oldu .genel başkan süleyman
demireldi . DYP –SHP koalisyonu kuruldu (shp genel başkanı :erdal inönü )
• Özalın vefatından sonra cumhurbaşkanı demirel oldu .çiller ve inönükoalisyonu
başladı
• Demirel yerine DYP genel başkanı tansu çiller oldu (1993)
• Erdal inönü SHP den ayrıldı partinin başına murat karayalçın geçti .daha sonra shp CHP oldu . başınada hikmet çetin geldi .
• 27 mart 1994 seçimlerinde 1.DYP.2.ANAP 3.REFAH PARTİSİ oldu .
• 1995 de yapılan CHP nin olağanüstü kurultayında deniz baykal genel başkan
seçildi . baykal –tansu anlaşamadı erken seçime gidildi .
• 24 aralık 1995 da ki erken seçimlerde RP birinci oldu bu dönemde ilk defa
dönüşümlü başbakanlık oldu (1996)
• Susurluk olayı RP yi sarstı irtica tehlikesi baş gösterdi
• 28 şubat 1997 bildirisi MGK nın bildiri yayımladı .erbakan baskıları görünce
başbakanlığı bıraktı ve ortağı çillere teslim etti .demirel hükümet kurma görevini
çiller yerine mesut yılmaza verdi (1997)
• RP anayasa mahkemesince kapatıldı (1998) necemettin erbakan ve diğer bazı
üyeler in 5 yıl siyasi faaliyette bulunmaları yasaklandı daha sonra 1998 de FAZİLET PARTİSİ kuruldu .
• 1999 daki seçimlerde 1.DSP 2.MHP 3. ANAP koalisyonu kuruldu .1999 daki ilk kriz türban krizidir (merve kavakçı )
• 2000 yılında cumhurbaşkanı ahmet necdet sezer oldu (10)
• Ecevit döneminde ülkeyi içinde bulunduğu durumdan kurtarmak için dünya
bankası genel başkan yardımcısı kemal derviş getirildi
• Kriz ortamında yapılan seçimde 20002 de AKP birinci oldu .
• 1980 li yıllarda ermeni terörü olan ASALA dır PKK ise 1984 de faaliyetlere başladı
.
• PKK nın 1987 saldırıları nedeniyle OHAL (olağanüstü hal bölge valiliği )kuruldu
• Soğuk savaşın simgeleri NATO ve VARŞOVA PAKTI dır
• Sovyet rusya (1990 ) mihail gorbaçow döneminde :
• 1989 da berlin duvarı yıkıldı
• 1990 da SSCB dağıldı sovyet rusya süpergüç olmaktan çıktı
• Yeni dünya düzeni ortaya çıktı tek güç ABD oldu
• Köminizm baskısı ortadan kalktı
• Milliyetçiliğin doğmasını tetikledi bu nedenle yugoslavya dağıldı
• Türkiye cumhuriyetlerini ilk tanıyan devlet türkiyedir
• Rusya içerisindeki özerk cumhuriyetler J(tataristan başkurdistan çuvaşiştan
yakutistan tuva altay hakasya dağıstan taymur karaçay ve balkar ) J
• Moldavada J(gagavuzya )J ukraynada J(kırım özerk cumh.) J çinde J(doğu
türkistan özerk cumh .)J
• 1992 martında dağlık karabağ olayı vardır .
• BDT(bağımsız devletler topluluğu) 1993 de kuruldu .gürcistan ve azerbaycan
üye olmak zorunda kalmışlarıdır .türkiyenin kafkaslarda aktif politika izleme
siyasetini yavaşlattı
• 1922 de azerbaycan türkiye orta asya türk cumhuriyetlerinin liderleri
arasında ankara bildirisi imzalandı amaç işbirliğidir
• Karadeniz ekonomik işbirliği (1992 ) üyeleri : türkiye(öncü devlet ) yunanistan
gürcistan rusya ukrayna moldova romanya bulgaristan azerbaycan ermenistan
arnavutluk
• Türkiye AB yolunda ki ilk önemli adımı olarak :1995 deki GÜMRÜK BİRLİĞİDİR .
• 1993 kopenhang kriterleri ile varşova paktı üyeleri genişleme sürecine dahil
edildi (GKRY DAHİL)
• 1999 da ki helsinki zirvesinde türkiye aday ülke olarak kabul edildi
• AB türkiye için hazırladığı ilk katılım ortaklığı belgesini 2001 tarihi ile kabul etmştir
• 3 ekim 2005 te müzakereler başladı
• Özal dönemi projeleri :
• Karadeniz ekonomik işbirliği
• Ortadoğuda barış suyu projesi
• Tiran üsküp sofya istanbul otoyol projesi
• Kuzey ırak taki çekiç güçle oluşan otorite boşluğu nedeniyle PKK buraları
eylemlerinde üs olarak kullandı
• 2001 de ABD ki dünya ticaret örgütünün ikiz kuleleri yıkıldı 2002 de ıraka girdi
• Körfez savaşıyla ortadoğu politikası ABD eksenlidir
• İranı başbakan olarak ziyaret eden ilk türükiye başbakanı necmettin erbakandır
• Erbakan döneminde 1997 de D8 kalkınmakata olan 8 ülke teşkilatın kurulmasına
öncülük etmiştir
• 1992 de yugoslavyadan ayrılanlar (slovenya makedonya hırvatistan bosna
hersek )
• 1995 de ki sırpların katliamı dayton antlaşması ile son buldu
• 1995 de sıpların kosovadan çekilmesiyle KFOR (BARIŞ GÜCÜ ) yerleşti . Türk
askeride vardır
• Annan planı :kıbrıs adasını bağımsız bir devlet olarak birleşmesini öngörür. Bu
plan BM planıdır
Yorumlar
Yorum Gönder